Түүхэн хэрэг явдлын зөрчилтэй боловч бурханы шашин бидний итгэл үнэмшил, сүсэг бишрэлийн маш том орон зайг эзэлдэг.

Өнөөдөр олон хүний хувьд Октябрийн их хувьсгалын түүхэн яруу алдарт 101 жилийн ой тохиож байна.

Хаа ч явсан хөлс дуслуулсан хожуулууд ёрдойж харагддаг ул мөр одоо ч арилаагүй.

Монголын орчин цагийн утга зохиолын ертөнцийн хамгийн баян уран бүтээлч хэн бэ гэвэл олон хүн эргэлзэлгүй түүнийг нэрлэх байх.

Нийгэм солигдсоны дараагаар зориудаар зарим ажил мэргэжлийн нэр хүндийг унагаах шаардлага бий болжээ. Өнгөрсөн нийгмийн хуучин үнэт зүйлс тэдэнд саад тушаа болж байв.

Монголын орчин үеийн уран зохиолын томоохон төлөөлөгчдийн нэг болох Дамдинсүрэнгийн Урианхай өнгөрсөн ХХ зууны 60-аад оноос уран бүтээлээ яруу найргаар эхэлжээ.

/Яруу найрагч О.Дашбалбарын нэгэн шүлгийн сэтгэц шинжлэл/

Христийн он тооллын 1905 он. Одоогийн Сэлэнгэ, Хиагтын нутагт Дара эхийн сүм гэж байжээ. Сүмийн хамба нэгэн айлд төрсөн цогтой хүүгийн зурхайг “төр түшвэл хаан сууна, ном шүтвэл хамба болно” гэж зуржээ. Тэр хүү хожим ном шүтэх хувь ерөөлөөр ХХ зууны Монголын түүхэнд гэгээн сартваахи болжээ. Түүний нэрийг Бямбын Ринчен хэмээн олноороо одоо мэднэ. Харин тэр явдлаас хойш 12 жилийн дараа буюу өнөөх хөл нүцгэн пролетариудын хувьсгал түмнийг хамах түймэр болтлоо асан дүрэлзсэн Христийн тооллын 1917 он. Мөнхүү Хиагтын Дара эхийн сүмийн дэргэд буурай ядуу нэгэн айлд бас бузгай нэгэн хүү мэндэлжээ. Түүний нэрийг харин Гомбын Сэр-од хэмээнэ.

Яруу найрагч Т.Амар-Амгалангийн Хаврын будда шүлгийн түүврийн тухай...

Амжиж гавьяа шагнал хүртэгсэд нь шар боронзоор нэрээ бичүүлээд Алтан-Өлгийд нэг их том чулууны доор хэвтэнэ. Амжаагүй нь Нарангийн энгэрт хэвтэх нь тодорхой.

Яагаад Мишель Монтений ихэнх эсээ заавал ямар нэг зүйлийн тухай гэсэн гарчигтай байсан бэ? Хамаг учир шалтгаан нь ЭСЭЭ хамаг бүгдийн тухай өгүүлж болох онцлогтой учраас. Үнэндээ үгийн урлагийн төрөл зүйлүүд дотроос ЭСЭЭ шиг нийлмэл шинэ бүтэц бүтээж чадсан нь ховор юм.

Ямар хүмүүс номонд дурладаг вэ? Энэ асуулт их л энгийн мэт санагдана. Гэтэл олон хүн хариулахдаа заавал эргэцүүлэн бодоход хүрдэг гэнэ. Аливаа юм хялбар гэж санагдах атлаа хялбар байдаггүйн жишээ энэ ажээ. Үнэхээр ямар хүмүүс номыг хайрлаж, номонд дурлана вэ? Эсрэг чанараараа ямар хүмүүс номыг үл тоож, номыг үл хүндэлнэ вэ? Ийм “хялбархан” санагдах ч бэрх асуултанд хариулт хайхаар оролдоцгооё.

Зохиолч Т. Бум-Эрдэнэ ахын "...автобус нэг муухай чахран тоормослож, бүсгүйчүүд хуйд автсан аргалын бүтээлэг шиг юмнууд тэр урагшаа хашгичсаар арилж өгөв" гэсэн үгүүлбэрийг бодсоор өглөө сэрлээ.

Яруу найраг- хүний дотоод сэтгэлийн бясалгал хоёр чухам хэзээнээс ийм нарийн учир холбоотой болсныг бид тооцож гаргах аргагүй. Бүр анхнаасаа нэг зүйл байгаад хожим цагийн эрхээр салсан байхыг ч үгүйсгэхгүй. Харин яагаад хэзээ, чухам юунаас болж “хоёр тийшээ болоод” одоо чухам юунаас шалтгаалж эргээд “нэг гэрт” бөөгнөх гээд байгаагийн учир шалтгаан ч тодорхойгүй мэт.

Гэргий О.Баянжаргалдаа зориулав. Та урьд нь бодож байсан уу? Бидний танин мэдсэн хязгаарт үг бол гоо сайхан. Харин үгийн сайхнаар хүний гоо үзэсгэлэнг зураглах бол зүгээр л гайхамшиг.

Монгол уран зургийн ертөнцөд би олон хүнд хайртай. Тэдний нэг С.Заяасайхан. Анх өөрийнх нь зургийг хараад надаас ах хүн байх гэж бодсон юм. Гэтэл үхэр хонин жилтэй, үе тэнгийн хүн байж билээ.

Өнөөдөр дэлхийн хамгийн олон уншигчтай Азийн зохиолч Haruki Murakami (b 1949) байж магадгүй. Түүний зохиолууд мэдээж өөрийн гэсэн онцлог, бичлэг, дүр дүрслэлтэй.

Уулс үлгэрээс ч өмнө дүнхийж байжээ. Цаг хугацаатай хамт өтөлж, хэдэн сая жилийн хэрэг явдлыг ой ухаандаа бүртгэжээ. Хэрэв уулсын хэлийг мэддэг бол хэдэн мянган хуудас судар ном болохоор өнгөрсөн түүхийг хүүрнэх биз. Зарим зүйлс бидний төсөөллөөс ч огт ондоо болохыг мэдэх учиртай.

Ихэнхдээ бодож, завандаа бичсээр Сөүлд би 1488 цаг суужээ. Хоёр сар гэдэг хүний амьдралд тийм урт биш ч орон гэрээсээ хол хүнд бол чамгүй хугацаа. Их хөлийн үймээнт хотуудыг би зах зухаас үзсэн, голдуу л униар дунд цайвалзан байдаг юм.

Эмээ багад "эр хүн эдийн шуналтай байх онцгүй байдаг юм" гэж билээ. Би ч "за" гээд л тархи толгойдоо хадгалчихаж. Эд хөрөнгөний араас нүдээ ухаж, шүдээ хавирч улайрч явсангүй. Ахын багадсан хувцас надад таарч, би бараг дунд ангид орсон хойноо шинэ хувцас өмссөн ч байж мэднэ. Нэг их гоёж гангараад байснаа санадаггүй.

Дээхэн үед “хувьсгалын жилүүдэд чөтгөрийн тоо цөөрсөн” гэх хошин яриа байсансан. Тэгвэл сонгуулийн жил эх орончдын тоо огцом нэмэгддэг үзэгдэл нэгэнт бий болжээ

Бидний амьдралд хамгаас чухалд тооцогдог зүйлс цөөнгүй. Хамгийн чухлаас ч чухал зүйлс цөөнгүй. Заримдаа бүр хэтэрхий их болсон ч мэт санагдах үе бий. Ядаргаатай, сэтгэлд төвөгтэй бодогдох нь ч бий.

Сэтгүүл зүй гэдэг том айл, бас том тогоо. Энэ тогооноос хоол идэж явлаа. Одоо ч идэж байна. Заримдаа өрөвдөх хийгээд бухимдах сэтгэл өөрийн эрхгүй төрнө.

Муу зүйлүүд бараан сүүдрээ хаа сайгүй унагаахыг санаархана. Номын цагаан ертөнцөд ч тэдний бараан сүүдэр хүүшлэнэ. Давшлан буй хар хүчний хүрээ нэмэгдэх тусам сайн мөрийн цагаан сүүдэр хумигдана.